Politieke partijen trappen verkiezingscampagnes af
Afgelopen weekend organiseerden een groot aantal politieke partijen hun partijcongres waarin ze de start gaven voor de verkiezingscampagnes en verkiezingsprogramma’s aan hun leden toelichtten. Bij veel van de partijen zijn de centrale thema’s de woningmarkt – van het bouwen van woningen tot zelfs hele steden tot het afschaffen of juist behouden van de hypotheekrenteaftrek – en migratie – van het volledig dichtzetten van grenzen tot het beheersen van immigratie en het stellen van quota. In veel programma’s komt daarnaast het versterken van defensie voor en het aantrekkelijk maken van vitale beroepen zoals de zorg. Dat vraagt aan de ene kant om meer mensen in onder andere de bouw, defensie en de zorg, en aan de andere kant een afname van het aantal mensen door het beperken van migratie. Samen met mijn collega Silke Rensen ging ik door de verkiezingsprogramma’s om te kijken hoe de verschillende partijen met dit dilemma om willen gaan en wat hun visie op de arbeidsmarkt is.
Erkenning van arbeidsmarktkrapte, maar weinig maatregelen
Vrijwel alle partijen erkennen dat de vergrijzing, krapte in sectoren als zorg, onderwijs en techniek, en de veranderende economie vragen om keuzes over arbeidsaanbod, arbeidsmigratie, scholing en innovatie. De meeste partijen erkennen het probleem van arbeidsmarkttekorten en benoemen dit ook zo in hun programma’s, vervolgens komen partijen met een beperkt aantal maatregelen om ervoor te zorgen dat het werk in de toekomst gedaan kan worden en alle plannen in de programma’s daadwerkelijk opgepakt kunnen worden.
Focus op financiële prikkels
Waar bijna alle partijen naar lijken te kijken zijn financiële prikkels. Zo willen nagenoeg alle partijen het minimumloon verhogen; van 5% tot 13,3%. Wanneer uitkeringen echter niet worden losgekoppeld van het minimumloon en toeslagen, wijzigt de prikkel om aan de slag te gaan niet. Daarbij is de vraag gerechtvaardigd hoeveel mensen daadwerkelijk niet aan de slag gaan omdat het niet loont. Onderzoek laat wel zien dat meer werken moet lonen willen mensen extra uren aan de slag gaan. Dit onderwerp wordt echter niet benoemd. Wel zijn er een aantal partijen die een stelselwijziging voorstaan met onder andere minder toeslagen. In een steeds ingewikkelder wordende wereld lijkt dit zeker geen verkeerde actie. Maar de vraag is, met de lage werkeloosheid in het achterhoofd, hoeveel mensen hierdoor meer aan het werk gaan en of daar niet meer voor nodig is zoals begeleiding, onderwijs en het wegnemen van belemmeringen.
Onderwijs en Leven Lang Ontwikkelen
Een aantal partijen zet gelukkig wel in op meer onderwijs en leven lang ontwikkelen. Dit zijn effectieve acties, zeker voor de lange termijn. Of dat dan alleen voor krapteberoepen, vitale sectoren of toekomstberoepen moet gebeuren is dan nog maar de vraag. Want verleggen we het probleem niet van de ene naar de andere sector? Op dit moment werkt 1 op de 6 mensen in de zorg, wanneer we zo doorgaan zou dat met de vergrijzing over een aantal jaren 1 op de 3 zijn. Dat is niet alleen onbetaalbaar, die mensen zijn er gewoonweg niet. Toch laten de meeste partijen een stijging van het aantal mensen dat in de zorg werkt zien. Dan zou je verwachten dat partijen zouden aangeven hoe ze willen inzetten op innovatie, artificial intelligence en groei van productiviteit. Dit zien we in de programma’s eigenlijk niet terug.
Migratie en inclusiviteit: halve antwoorden
Met de wens om migratie te beperken of te controleren past de politiek zich aan bij een breed publiek sentiment. Met een vergrijzende populatie hebben we echter juist meer mensen nodig in plaats van minder. De vraag zou dan ook moeten zijn hoe je enerzijds mensen met de juiste skills aantrekt en er anderzijds voor zorgt dat vluchtelingen en statushouders sneller aan het werk kunnen. Een aantal partijen benoemt wel dat eerste (controleren van migratie) maar gaat vervolgens niet in op het tweede. Hetzelfde zien we met inclusiviteit; een aantal partijen is voor een inclusieve arbeidsmarkt (en hoe zou je daar nu tegen kunnen zijn?) maar benoemt niet wat we moeten doen om dat voor elkaar te krijgen.
Conclusie: visie ontbreekt
Het goede nieuws is dus dat vrijwel alle partijen erkennen dat de krapte op de arbeidsmarkt een grote uitdaging is. Maar een integrale visie op hoe we in de toekomst het werk gedaan krijgen door een mix van innovatie, onderwijs, inclusiviteit, gecontroleerde migratie, vereenvoudiging van regelgeving, productiviteit en vooral door het maken van keuzes over welk werk we in Nederland in de toekomst doen en wat niet, ontbreekt. Terwijl het echt cruciaal is dat het volgende kabinet een duidelijke visie heeft op de arbeidsmarkt en hier ook mee aan de slag gaat. Want anders zijn alle plannen voor betere zorg, meer veiligheid, verduurzaming en meer woningen bij voorbaat onhaalbaar.
